نکات ایمنی و HSE در ساختمان سازی
فهرست مطالب
مبحث 12 مقررات ملی ساختمان چیست؟
HSE چیست؟
HSE در ساختمان‌سازی چند بخش دارد؟
نمونه هایی از رعایت قوانین امینی در ساختمان سازی
رعایت موارد ایمنی در ساخت و ساز چه اهمیتی دارد؟
همه روزه در صفحه حوادث روزنامه ها شاهد آسیب جسمی یا حتی جان باختن افرادی زیادی در اثر رعایت نکردن نکات ایمنی در حسن ساختمان سازی هستیم. باید دید رعایت نکات ایمنی تا چه حد تضمین کننده شرایط جسمی مناسب برای افراد است؟ این موارد و نکات در چه قالبی به افراد ابلاغ می شود؟ رعایت نکات ایمنی در ساختمان سازی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت و امنیت افراد و جوامع دارد. با اجرای این نکات، خطرات مربوط به حوادث ساختمانی نظیر ریزش سازه‌ها، آتش‌سوزی‌ها، و سقوط اجسام به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. این امر نه تنها به حفظ جان کارگران در محل ساخت و ساز کمک می‌کند، بلکه ساکنین آینده ساختمان را نیز از خطرات احتمالی مصون می‌دارد.
علاوه بر این، رعایت نکات ایمنی موجب کاهش هزینه‌های ناشی از حوادث، تعمیرات و دعاوی حقوقی می‌شود. وقتی ساختمان‌ها به درستی و با رعایت استانداردهای ایمنی ساخته شوند، احتمال بروز مشکلات ساختاری و نیاز به تعمیرات اساسی در آینده کاهش می‌یابد، که این امر به صرفه‌جویی در هزینه‌ها و زمان کمک می‌کند. از دیدگاه قانونی، رعایت نکات ایمنی در ساختمان سازی الزامی است و عدم رعایت آن می‌تواند منجر به تحریم‌های قانونی و جریمه‌های سنگین شود. بنابراین، رعایت نکات ایمنی نه تنها یک الزام قانونی و اخلاقی است، بلکه به حفظ سرمایه، جان انسان‌ها و پایداری ساختمان‌ها کمک می‌کند.
مبحث 12 مقررات ملی ساختمان چیست؟
مبحث ۱۲ مقررات ملی ساختمان در ایران به موضوع "ایمنی و حفاظت کار درحین اجرا" می‌پردازد. این مبحث شامل استانداردها و الزامات ایمنی در مراحل مختلف ساخت و ساز است که به منظور جلوگیری از وقوع حوادث و حفاظت از جان و سلامتی کارگران تدوین شده است. مباحثی همچون ایمنی تجهیزات، استفاده از وسایل حفاظت فردی، پیشگیری از سقوط، و نحوه حمل و نقل مصالح ساختمانی در این مبحث مورد توجه قرار گرفته‌اند. اجرای صحیح این مقررات برای ارتقای سطح ایمنی در پروژه‌های ساختمانی و کاهش خطرات و خسارات ناشی از حوادث ضروری است. همانطور که در بالا گفتیم، مبحث ۱۲ مقررات ملی ساختمان یکی از موضوعات مهم و ضروری است که در آن به HSE نیز اشاره شده است.
HSE چیست؟
HSE مخفف عبارت "Health, Safety, and Environment" به معنای "بهداشت، ایمنی و محیط زیست" است. در مقررات ایمنی، HSE به مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها، استانداردها و رویه‌ها اشاره دارد که هدف آنها حفظ و ارتقاء سلامت و ایمنی کارکنان و محافظت از محیط زیست در فرآیندهای مختلف صنعتی و کاری است. در سیستم‌های HSE، موضوعات مختلفی مانند مدیریت ریسک، پیشگیری از حوادث، کنترل مواد خطرناک، ایمنی تجهیزات و حفاظت از محیط زیست مورد توجه قرار می‌گیرند. این مقررات به کارفرمایان و سازمان‌ها کمک می‌کند تا از وقوع حوادث ناخواسته، آسیب به کارکنان و آلودگی محیط زیست جلوگیری کرده و همچنین به ارتقای کیفیت زندگی و کار کمک کنند. اجرای صحیح HSE در پروژه‌های ساختمانی، صنعتی و خدماتی می‌تواند منجر به کاهش خطرات، افزایش بهره‌وری و بهبود پایداری محیط زیستی شود.
HSE در ساختمان سازی چند بخش دارد؟
HSE مخفف عبارت "Health, Safety, and Environment" است که به معنای "بهداشت، ایمنی، و محیط زیست" می‌باشد. در حوزه ساختمان‌سازی، HSE نقش حیاتی در تضمین سلامت و ایمنی کارکنان، پیشگیری از وقوع حوادث و همچنین حفاظت از محیط زیست دارد. پیاده سازی صحیح اصول HSE در پروژه‌های ساختمانی می‌تواند نه تنها از بروز حوادث و آسیب‌های جدی جلوگیری کند، بلکه باعث افزایش بهره وری و کاهش هزینه‌های ناشی از حوادث نیز بشود. در ادامه به بررسی بخش‌های مختلف HSE در ساختمان سازی و مواردی که هر بخش به آنها اشاره دارد، پرداخته می‌شود.
1. بهداشت (Health) در بخش بهداشت، تمرکز بر حفظ سلامت جسمی و روانی کارکنان و افراد حاضر در پروژه است. این بخش به موارد زیر اشاره دارد:
- پیشگیری از بیماری‌های شغلی: شناسایی و کنترل عوامل زیان آور محیط کار مانند گرد و غبار، صدا، مواد شیمیایی، و ارتعاشات که می‌توانند به مرور زمان به سلامت کارکنان آسیب برسانند.
- ارائه تسهیلات بهداشتی: ایجاد دسترسی به امکانات بهداشتی مانند آب آشامیدنی، سرویس‌های بهداشتی مناسب و اتاق‌های استراحت برای کارکنان.
- آموزش بهداشت فردی: آموزش کارکنان در زمینه رعایت بهداشت فردی، استفاده صحیح از وسایل حفاظت فردی (PPE)، و توجه به مسائل بهداشتی مانند تغذیه مناسب و جلوگیری از خستگی مفرط.
- ایمنی (Safety)
بخش ایمنی در HSE به شناسایی، ارزیابی و کنترل خطرات مربوط به فعالیت‌های ساختمانی می‌پردازد. موارد کلیدی این بخش عبارت‌اند از:
- مدیریت ریسک: شناسایی خطرات بالقوه در محل کار، ارزیابی ریسک‌ها و پیاده‌سازی تدابیر پیشگیرانه برای کاهش یا حذف آنها. این شامل ایمنی تجهیزات، ماشین‌آلات، و ابزارهای کاری است.
- پیشگیری از حوادث: ایجاد و اجرای پروتکل‌های ایمنی برای جلوگیری از حوادث شایع در ساختمان‌سازی مانند سقوط از ارتفاع، برخورد با اجسام سنگین، برق‌گرفتگی، و آتش‌سوزی.
- آموزش و آگاهی‌بخشی: آموزش کارکنان و نیروهای اجرایی در زمینه اصول ایمنی، نحوه استفاده از تجهیزات حفاظت فردی، و نحوه واکنش در مواقع اضطراری. این آموزش‌ها به‌ویژه برای افرادی که با تجهیزات سنگین و خطرناک کار می‌کنند، بسیار حیاتی است.
- نظارت و ارزیابی: ارزیابی مستمر محل کار و فعالیت‌ها به‌منظور شناسایی و اصلاح نواقص احتمالی در زمینه ایمنی و تطبیق با مقررات ملی و بین‌المللی.
- محیط زیست (Environment)
در بخش محیط زیست، HSE به حفاظت از محیط زیست و کاهش اثرات منفی فعالیت‌های ساختمانی بر آن توجه دارد. این بخش شامل موارد زیر می‌شود:
- مدیریت پسماند: کنترل و مدیریت پسماندهای ساختمانی به‌طوری که به محیط زیست آسیب نرساند. این شامل تفکیک، بازیافت، و دفع صحیح مواد زائد است.
- کاهش آلودگی: کاهش آلودگی‌های ناشی از عملیات ساختمانی مانند آلودگی هوا (انتشار گرد و غبار و گازهای گلخانه‌ای)، آلودگی آب (ریزش مواد شیمیایی و سیمانی به منابع آبی)، و آلودگی صوتی.
- مصرف بهینه منابع: استفاده بهینه از منابع طبیعی مانند آب و انرژی در پروژه‌های ساختمانی و تلاش برای به‌کارگیری فناوری‌های سازگار با محیط زیست.
- حفاظت از اکوسیستم‌ها: انجام پروژه‌های ساختمانی به گونه‌ای که کمترین آسیب را به اکوسیستم‌های طبیعی وارد کند، مانند حفظ پوشش گیاهی و جلوگیری از تخریب زیستگاه‌های حیوانی.
نتیجه گیری
HSE در ساختمان‌سازی یک سیستم یکپارچه است که به بهبود شرایط کاری، کاهش خطرات و آسیب‌های احتمالی، و حفاظت از محیط زیست کمک می‌کند. اجرای صحیح این سیستم نیازمند تعهد جدی مدیران پروژه، آموزش مستمر کارکنان، و پایبندی به مقررات ملی و بین‌المللی است. با رعایت اصول HSE، نه تنها سلامت و ایمنی افراد تضمین می‌شود، بلکه پروژه‌ها به‌صورت پایدارتر و با کمترین اثرات منفی بر محیط زیست به اتمام می‌رسند.
نمونه هایی از رعایت قوانین امینی در ساختمان سازی
همانطور که گفتیم این موضوع بسیار گسترده است و ابعاد و جنبه های مختلفی دارد. در ادامه این محتوا به بررسی نمونه هایی از این قانون در ساختمان سازی می پردازیم.
- استفاده از لباس کار، کفش ایمنی، کلاه ایمنی، دستکش ایمنی، عینک ایمنی، ماسک حفاظتی، کمربند ایمنی و سایر وسایل حفاظت فردی در حین اجرای کار لازم و ضروری است. رعایت استانداردهای ملی و بین المللی مربوط به تجهیزات و لباس‌های حفاظت فردی از واجبات اجرای کار است. باید از تجهیزات و لباس‌هایی استفاده کرد که با استانداردهای تایید شده توسط مرکز تحقیقات یا سایر سازمان‌های معتبر مطابقت داشته باشند. برای مثال، کلاه ایمنی باید دارای استاندارد ANSI Z89.1 یا ISO 3873 باشد.
- نصب وسایل اطفاء حریق و کمک‌های اولیه در محل‌های قابل دسترسی و قابل رویت در کارگاه ساختمان
وسایل اطفاء حریق باید در محل‌های قابل دسترسی و قابل رویت و استانداردهای ملی و بین المللی نصب شوند. برای مثال، کپسول‌های اطفاء حریق باید با ارتفاعی مناسب و با بست‌های مناسب و نوارهای برزنتی به دیوار نصب شوند. جعبه‌های کمک‌های اولیه باید با رنگ قرمز و علامت صلیب سفید مشخص شوند و در نزدیکی درب‌های فرار یا مرکز کارگاه نصب شوند. همچنین باید به زمان تعمیر یا تعویض آنها نیز توجه شود؛ برای مثال، کپسول‌های اطفاء حریق باید هر 6 ماه یک بار شارژ شوند. - استفاده از داربست، نردبان، راه پله و سایر وسایل دسترسی مناسب برای کار در ارتفاع. وسایل دسترسی باید با توجه به استانداردهای ملی و بین‌المللی مربوطه طراحی، ساخته، نصب و بازرسی شوند. برای مثال، داربست باید با رعایت موارد مشخص شده در مبحث ۱۲ مقررات ملی ساختمان و استاندارد ISIRI 11394 انجام شود. یا نردبان باید با رعایت موارد مشخص شده در استاندارد ISIRI 11395 انجام شود. باید توجه کرد که نکات داربست‌ها دارای نرده حفاظتی و پاخوره باشد و از انبار کردن مصالح روی آن خودداری شود. همچنین نردبان با زاویه مناسب و با تثبیت محکم نصب شود و از بارگذاری بیش از حد آن خودداری شود.
- استفاده از دستگاه‌های برش، جوش، برق و سایر تجهیزات مکانیکی با رعایت اصول ایمنی. قبل از شروع کار، باید با روند و نحوه کار با دستگاهها و تجهیزات آشنا باشید و دستورالعمل‌ها و راهنماهای مربوطه را مطالعه کنید. همچنین باید از توانایی و صلاحیت خود برای انجام کار مطمئن باشید و در صورت نیاز از کسانی که مجرب و آموزش دیده‌اند کمک بگیرید. قبل از استفاده از دستگاهها و تجهیزات، باید آنها را از نظر تکمیل بودن قطعات، داشتن محافظ، کارکرد صحیح، تنظیمات مناسب و سایر موارد مربوطه بررسی کنید و از سالم بودن و ایمنی آنها اطمینان حاصل کنید. در صورت داشتن هرگونه شکستگی، عیب، نقص یا خطر، باید از استفاده از آنها خودداری کرده و به مسئولین گزارش دهید. در هنگام استفاده از دستگاهها و تجهیزات، باید از محافظ، لباس مخصوص، ماسک، دستکش، محافظ گوش و کفش کار استفاده کنید و از پوشیدن لباس‌های گشاد، زیورآلات، ساعت، انگشتر و سایر وسایل اضافه خودداری کنید. همچنین باید از تماس مستقیم با قسمت‌های زنده، تیز، داغ یا متحرک دستگاهها و تجهیزات خودداری کنید و از پرت کردن حواس خود و شوخی یا صحبت با دیگران در هنگام کار پرهیز کنید.
بعد از اتمام کار، باید دستگاهها و تجهیزات را خاموش کرده و از برق جدا کنید و آنها را تمیز کرده و هر کدام را در جای مناسب و مخصوص خود قرار دهید. همچنین باید از محل کار خود نظافت کنید و از وجود هرگونه مواد یا مصالح اضافی، زباله، گرد و غبار یا مواد قابل اشتعال یا انفجار خودداری کنید. - استفاده از محافظ گوش، بینی و دهان در محیط‌های نویزی، گرد و غباری و آلوده برچسب گذاری، گزارش دادن و دور انداختن محافظ‌های آسیب دیده یا معیوب. باید از محافظ‌هایی که دچار شکستگی، پارگی، سوراخ، کثیفی یا ساییدگی شده‌اند استفاده نکرد و آنها را برچسب‌گذاری کرد (برای جلوگیری از استفاده توسط دیگران)، گزارش داد (برای اطلاع رسانی به مسئولین) و دور انداخت یا تعویض کرد.
- رعایت فاصله ایمنی بین تجهیزات و مصالح ساختمانی و جلوگیری از انباشته شدن آنها. تجهیزات و مصالح ساختمانی باید در جایی قرار داده شوند که خطراتی برای عابران، خودروها، تاسیسات عمومی، بناها و درختان مجاور کارگاه ساختمانی نداشته باشند. همچنین مانع دسترسی به تاسیسات و تجهیزات شهری از قبیل آب و برق و گاز، فاضلاب، شیرهای آتش نشانی و یا مانع دید علائم راهنمایی و رانندگی نشوند. تجهیزات و مصالح ساختمانی باید به گونه‌ای انباشته شوند که ثبات و تعادل آنها تضمین شده باشد و احتمال سقوط یا لغزش آنها وجود نداشته باشد. برای این منظور باید از وسایل مناسب برای جداکردن، پشتیبانی، بستن و محافظت از تجهیزات و مصالح استفاده کرد. تجهیزات و مصالح ساختمانی باید به نحوی مرتب و منظم باشند که در صورت نیاز به استفاده یا حمل و نقل آنها، به راحتی قابل دسترسی و جابجایی باشند. برای این منظور باید از روش‌های مناسب برای شماره‌گذاری، برچسب‌گذاری، دسته‌بندی و مرتب‌سازی تجهیزات و مصالح استفاده کرد.
رعایت موارد ایمنی در ساخت و ساز چه اهمیتی دارد؟
رعایت موارد ایمنی در ساخت و ساز از اهمیت به سزایی برخوردار است و می‌تواند تاثیرات عمیقی بر کیفیت، سلامت و ایمنی پروژه‌ها داشته باشد. ساخت و ساز، به دلیل ماهیت فیزیکی و فعالیت‌های سنگین مرتبط با آن، یکی از پر خطر ترین صنایع به شمار می‌آید. از این رو، عدم رعایت استانداردها و قوانین ایمنی می‌تواند به وقوع حوادث جبران ناپذیر نظیر سقوط از ارتفاع، برخورد با وسایل سنگین، و برق گرفتگی منجر شود.
یکی از دلایل اصلی اهمیت رعایت ایمنی در ساخت و ساز، حفظ جان و سلامتی کارگران و سایر افرادی است که در محل پروژه حضور دارند. هر ساله، تعداد زیادی از کارگران در سراسر جهان جان خود را در حوادث ساختمانی از دست می‌دهند یا دچار جراحات شدید می‌شوند. این حوادث نه تنها برای فرد حادثه دیده و خانواده او مشکلات فراوانی به همراه دارد، بلکه باعث کاهش بهره وری و افزایش هزینه‌های پروژه نیز می‌شود. از این رو، استفاده از تجهیزات حفاظتی مانند کلاه ایمنی، کفش‌های مقاوم، و کمربندهای ایمنی برای کارگرانی که در ارتفاع کار می‌کنند، ضروری است.
علاوه بر حفاظت از جان افراد، رعایت موارد ایمنی در ساخت و ساز می‌تواند از بروز خسارات مالی و مشکلات حقوقی برای کارفرمایان جلوگیری کند. وقوع حادثه در پروژه‌ها می‌تواند باعث تعطیلی موقت کار، افزایش هزینه‌های بیمه، و حتی مواجهه با دعاوی حقوقی شود. کارفرمایان مسئولیت دارند تا محیط کاری ایمن برای کارکنان فراهم کنند و اطمینان حاصل کنند که تمامی مراحل کار بر اساس مقررات و استانداردهای ایمنی انجام می‌شود.
از سوی دیگر، رعایت ایمنی در ساخت و ساز به بهبود کیفیت نهایی پروژه نیز کمک می‌کند. پروژه‌ای که با رعایت کامل استانداردهای ایمنی به پیش رود، با کاهش حوادث و وقفه‌های ناگهانی، از کارایی بیشتری برخوردار خواهد بود. این امر باعث افزایش رضایت مشتریان و حفظ اعتبار شرکت‌های ساختمانی در بازار می‌شود.
در نهایت، رعایت موارد ایمنی در ساخت و ساز نه تنها یک الزام قانونی است، بلکه نشانه‌ای از تعهد حرفه‌ای به کیفیت و ارزش‌گذاری به جان و سلامت انسان‌ها محسوب می‌شود. برای حفظ ایمنی در پروژه‌های ساختمانی، استفاده از ابزارها و تجهیزات مناسب یکی از کلیدی‌ترین عوامل محسوب می‌شود. این ابزارها نه تنها به حفاظت از جان و سلامتی کارگران کمک می‌کنند، بلکه به بهبود بهره‌وری و کیفیت نهایی پروژه نیز یاری می‌رسانند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین ابزارها و تجهیزات ایمنی در پروژه‌های ساختمانی اشاره می‌شود:
- کلاه ایمنی: یکی از ابتدایی‌ترین و ضروری‌ترین تجهیزات ایمنی است که وظیفه حفاظت از سر کارگران را در برابر سقوط اشیاء و ضربات دارد. کلاه ایمنی باید دارای استانداردهای لازم باشد و به درستی بر سر قرار گیرد.
- عینک ایمنی: این ابزار برای حفاظت از چشم‌ها در برابر ذرات معلق، مواد شیمیایی، و اشعه‌های مضر کاربرد دارد. عینک ایمنی باید با توجه به نوع فعالیت و خطرات موجود انتخاب شود.
- کفش ایمنی: کفش‌های ایمنی با داشتن نوک فولادی و کف ضد لغزش، از پاها در برابر اشیاء سنگین، سوراخ شدن و لغزش حفاظت می‌کنند. این کفش‌ها برای کار در محیط‌های پرخطر ساختمانی ضروری هستند.
- دستکش ایمنی: دستکش‌های ایمنی با توجه به نوع کار و خطرات موجود، از دست‌ها در برابر بریدگی، سوختگی، و مواد شیمیایی محافظت می‌کنند. انواع مختلفی از دستکش‌های ایمنی وجود دارد که هر کدام برای فعالیت‌های خاصی طراحی شده‌اند.
- ماسک و تجهیزات تنفسی: در محیط‌های ساختمانی که احتمال انتشار گرد و غبار، گازهای مضر و مواد شیمیایی وجود دارد، استفاده از ماسک‌های مناسب و تجهیزات تنفسی ضروری است. این ابزارها از سیستم تنفسی کارگران محافظت می‌کنند.
- کمربند و تسمه‌های ایمنی: برای کار در ارتفاعات، استفاده از کمربندها و تسمه‌های ایمنی الزامی است. این تجهیزات از سقوط کارگران جلوگیری می‌کنند و باعث افزایش ایمنی در کارهای پرخطر می‌شوند.
- سیستم‌های حفاظت از لبه‌ها و نرده‌ها: نصب نرده‌ها و سیستم‌های محافظتی در اطراف سقف‌ها، بالکن‌ها و لبه‌های ساختمانی می‌تواند از سقوط افراد و اشیاء جلوگیری کند. این سیستم‌ها باید به درستی و با استحکام نصب شوند.
- علائم هشدار دهنده و راهنما: استفاده از علائم هشداردهنده در محیط کار، مانند تابلوهای هشدار سقوط، مسیرهای خروج اضطراری و محدودیت‌های سرعت، از دیگر ابزارهای مهم در رعایت ایمنی است. این علائم به آگاهی و توجه بیشتر کارگران و دیگر افراد حاضر در محیط کار کمک می‌کنند.
در مجموع، رعایت ایمنی در پروژه‌های ساختمانی نیازمند استفاده از تجهیزات و ابزارهای مناسب است که هر یک نقش مهمی در حفاظت از جان و سلامتی کارگران دارند. این ابزارها باید به درستی انتخاب، نگهداری و استفاده شوند تا کارایی لازم را داشته باشند