از قدیم تا کنون تجارت دریای برای تمامی کشور ها از اهمیت اقتصادی استراتژیکی برخوردار بوده است. این موضوع در کشور ما نیز که دارای مرز های آبی است، بسیار مهم می باشد. به طور کلی حدود 80 درصد حجم تجارت جهانی که انجام می شود از طریق تجارت دریایی خواهد بود. ناوگان جهانی کشتی رانی از کشتی های متفاوت فله بر، نفت کش، کشتی های کانتینری، گازی، کشتی های مسافربری و تانکر های شیمیایی تشکیل شده است. به طور کلی می توان گفت کشتی سازی علاوه بر آن که از نظر تجارت جهانی به عنوان یک صنعت استراتژیک شناخته می شود، بلکه از نظر دفاعی و امنیتی نیز بسیار مهم و ضورری است. بناباین شرکت های کشتی سازی به صورت تخصصی به ساخت کشتی های غول پیکر و سکو های دریایی و همین طور کشتی های نظامی می پردازند.

البته طبق پیش بینی های انجام شده قطعا بازار جهانی کشتی سازی به زودی رشد زیادی خواهد داشت. زیرا رشد اقتصادی، تجارت دریایی، افزایش مصرف انرژی، خدمات حمل و نقل و... نیز روز به روز در حال افزایش است. به همین دلیل است که کارخانه های کشتی سازی سعی کرده اند تمرکز بیشتری بر روی کشتی های دوستدار محیط زیست و همین طور کشتی های سبک تر داشته باشند تا بتوانند با ساخت کشتی بیشتر ظرفیت لازم را تکمیل کنند.

صنعت کشتی سازی:

صنعت کشتی سازی را می توان مانند دیگر صنایع مادر همچون صنعت خودرو سازی در نظر گرفت. در نتیجه توسعه آن باعث توسعه اقتصادی و صنعتی در کشور های مختلف خواهد شد. البته ساخت کشتی به عنوان یک صنعت کار فشرده شناخته می شود که شامل مجموعه ای از فرایند های مختلف که مربوط به طراحی و ساخت وسایل دریایی است می شود. امروزه اکثر کارخانه های کشتی سازی در مراحل ساخت کشتی از اتوماسیون رباتیک استفاده می کنند. البته در بعضی مواقع استفاده از اتوماسیون جزئی برای ساخت کشتی غیر ممکن خواهد بود. مثلا زمانی که قرار است طرحی از یک کشتی به کشتی دیگر تغییر کند این اتفاق رخ می دهد. پس در این زمان مواردی مانند هزینه پایدار و کیفیت افزایش می یابد.

به طور کلی کشتی سازی یک ترکیب پیچیده از علم و هنر خواهد بود. پس ساخت هر یک از کشتی های بزرگ و بادبانی یک مهارت است و نیاز به تجربه علمی خواهد داشت. همچنین برای ساخت کشتی باید به ساختار ها و علم مواد نیزتوجه گردد.

مراحل ساخت کشتی:

امروزه کارخانه های کشتی سازی مراحل مختلف ساخت کشتی را در محوطه های داخلی و خارجی انجام می دهند. در کل برای ساخت کشی نیاز به عوامل و مراحل مختلفی است. به گونه ایی که مراحل کشتی سازی از دریافت سفارش اولیه تا به آب اندازی و تحویل می باشد. در زیر مراحل مختلف ساخت کشتی بیان شده است.

• دریافت سفارش از سمت مشتری
• مشخص کردن نوع شناور مورد نظر
• مشخص کردن مامویریت و همین طور منطقه بهربرداری از کشتی
• تهیه نمودن مشخصات اولیه
• تهیه نمودن طرح ابتدایی
• انجام طراحی های مربوط به بدنه
• تهیه نمودن نقشه جانمای عمومی
• آماده کردن طرح نهایی
• مشخص کردن ماشین آلات و نوع تجهیزات لازم
• تایید شدن نقشه ها توسط موسسات رده بندی
• انجام بررسی ها و ارزیابی های ماشین آلات و تجهیزات شناور
• سفارش دهی مواد خام لازم به همراه ماشین آلات و جهیزات مورد نیاز
• دریافت نمودن مواد خام همچون نبشی ها، ورقه ها و...
• آماده سازی مواد اولیه
• برش کاری ورقه ها و جوش کاری صفحات
• ساخت اجزای مختلف کشتی به صورت بلوک های مجزا
• مونتاژ نمودن بلوک های تهیه شده و اجزای بدنه
• ساخت اجزای بزرگ تر
• مونتاژ تمامی اجزا و تکمیل کردن بدنه
• نصب تجهیزات و ماشین آلات
• رنگ آمیزی و پاک سازی نهایی
• به آب اندازی کشتی

ساخت و طراحی کشتی های بزرگ:

البته بهتر است بدانید که ساخت کشتی های بزرگ و غول پیکر کمی متفاوت است. بدین صورت که کارخانه های کشتی سازی جهت افزایش سرعت ساخت کشتی، مراحل آن را به چند قسمت تقسیم می کنند. سپس هر قسمت در کارخانه ای مجزا ساخته خواهد شد و تجهیزات داخلی لازم نیز بر روی آن ها نصب می گردند. پس از آن قسمت های مختلف ساخته شده با حداقل عملیات به یک حوضه خشک انتقال داده می شوند. سپس تمامی اجزا به یک دیگر متصل می گردند. در این مرحله کشتی برای انجام آزمایشات و به آب اندازی آماده است.

اهمیت کشتی سازی:

به طور کلی می توان گفت صنعت کشتی سازی در کشورهای مختلف به خصوص آمریکا به عنوان یک بخش رقابتی و پویا مطرح شده است. زیرا ساخت کشتی هم از لحاظ اقتصادی و هم از لحاظ اجتماعی دارای اهمیت زیادی خواهد بود. علاوه بر آن ساخت کشتی با بخش های دیگر همچون حمل و نقل انرژی، محیط زیست، امنیت و تحقیقات نیز ارتباط خواهد داشت.

چالش های مربوط به ساخت و طراحی کشتی:

بسیاری از کارخانه های کشتی سازی با چالش های مختلفی روبه رو می شوند که از جمله مهم ترین این چالش ها می توان به رقابت بین المللی شدید در کشور هایی مانند کره جنوبی وچین اشاره نمود. علاوه بر آن مواردی مانند عدم حمایت دولت در زمینه هایی همچون سرمایه گذاری و عدم وجود قوانین تجارت جهانی موثر نیز باعث آسیب به این صنعت گردیده است. البته دلیل وجود چنین مشکلاتی را می توان آن دانست که کارخانه های کشتی سازی به صورت گسترده در حال ارائه طیف وسیعی از فناوری ها هستند. در نتیجه توانسته اند تعداد بسیار زیادی کارگر استخدام کنند و موجب افزایش درآمد ارزی گردند.

کشتی سازی ایران:

حدود نیم قرن است که کشتی سازی در ایران نیز به صورت تخصصی در حال گسترش است و با کمک از دانش علمی و فنی روز در حال فعالیت است. به طور کلی پس از انقلاب اسلامی ساخت کشتی توسط سازمان های متفاوتی انجام می گردید. از جمله سازمان هایی که در این صنعت نقش داشتند می توان به سازمان گسترش نوسازی صنایع ایران اشاره نمود. البته امروزه شرکت های دیگری نیز به صورت تخصصی به طراحی و ساخت کشتی می پردازند که از جمله این شرکت ها می توان به مواردی همچون شرکت صنایع دریایی ایران (صدرا)، مجتمع شهید جولایی، کشتی سازی ناخدای جزیره، شرکت کشتی سازی اروندان، شرکت کشتی سازی ایلیکا، مجتمع شهید درویشی و همین طور شرکت کشتی سازی بحرامن  اشاره نمود. در ذیل دو مورد از مهم ترین کارخانه های کشتی ساز ایران را توضیح داده ایم.

ایدرو:

کشتی سازی ایران در دهه های اخیر یعنی زمانی که به طراحی و ساخت کشتی های اقیانوس پیما پرداخته است پیشرفت بسیار چشم گیری در این زمینه داشته است. اکنون نیز شرکت های ایرانی مختلفی در زمینه ساخت سازه های دریایی، قطعات مربوط به آن ها و در کل کشتی سازی مشغول هستند. یکی از قدیمی ترین این شرکت ها ایدرو یا همان سازمان گسترش نوسازی صنایع ایران می باشد. این شرکت کشتی سازی در سطح جهانی  برای ساخت یا تعمیر کشتی ها دارای رتبه بالایی است. از جمله فعالیت های مهم این شرکت می توان به ساخت کشتی های اقیانوس پیما، ساخت سازه های دریایی، طراحی و ساخت موتور دیزل، پیش نویس توسعه دریایی و... اشاره نمود.

ایزوایکو:

مجموعه ایزوایکو در واقع همان شرکت کشتی سازی و صنایع ساحل ایران است که موفق گردیده حدود 65 تا 70 درصد از صنعت کشتی سازی و صنعت دریایی ایران را در اختیار خود داشته باشد. در نتیجه این شرکت را یک پشتیبان بسیار توانمند در صنعت حمل و نقل دریایی می دانند. علاوه بر آن این شرکت در صنعت نفت و گاز نیز به خوبی مطرح شده و خدمت گوناگونی در این زمینه ارائه داده است. همچنین این شرکت کشتی سازی نقش بسیار مهمی در بازار منطقه خواهد داشت.

یک نکته مهم دیگر در مورد شرکت کشتی سازی ایزوایکو آن است که این شرکت یک شهرک صنعتی صنایع دریایی را راندازی کرده است تا بنگاه های اقتصادی فرصت مناسبی برای استقرار مجموعه های صنعتی به دست آورند. البته شرکت کشتی سازی ایزوایکو برای سال 1404 اهداف جدیدی را تعیین کرده است که از جمله این اهداف می توان به طراحی، ساخت یا حتی تعمیر شناورهای متفاوت با سایز های مختلف اشاره کرد. علاوه برآن بهرمندی از توان عملیاتی جهت طراحی و ساخت سکوهای گازی و نفتی و همین طور ساخت و تعمیر رینگ های حفاری در دستورالعمل این شرکت قرار خواهد داشت.

اهمیت صنعت کشتی سازی در ایران:

صنعت دریایی در ایران به عنوان صنعت مادر شناخته می شود. در نتیجه نقش اساسی در فعال سازی یا گردش چرخ صنایع پایین دست خواهد داشت. در یک توضیح ساده تر می توان کفت که ساخت کشتی و فعالیت صنایع دریایی موجب شکوفا شدن بیشتر صنایع دیگری مانند فولاد سازی، صنعت چرم، کابل سازی، صنعت دکوراسیون، صنایع ساخت رنگ و روغن، صنعت لوله، صنایع الکتریکال، صنعت الکترود، صنعت لوله و مس و در کل تمامی صنایع وابسته خواهد شد. علاوه بر آن توسعه صنعت کشتی سازی باعث افزایش ارز آوری و تولید ثروت بیشتر در کشور خواهد شد. در واقع صنعت کشتی سازی در زمینه های مختلفی تاثیر گذاشته و موجب اشتغال زایی بیشتر گردیده است. پس توسعه آن موجب می شود تا نرخ بیکاری تا حد زیادی کاهش پیدا کند و موجب رشد اقتصادی کشور نیز می گردد.

انتخاب فولاد برای کشتی سازی:

در گذشته برای ساخت کشتی از چوب استفاده می گردید. اما کشتی هایی که از چوب ساخته می شدند دوام زیادی نداشتند و تقریبا با اولین طوفان آسیب شدید دیده یا از بین می رفتند.در کل این کشتی ها در هنگام خطر موجب جان باختن افراد بسیاری می گردیدند و خسارات زیادی به همراه داشتند. اما با ورود فلز به صنعت کشتی سازی تحولی بزرگ در این صنعت ایجاد گردد و کشتی سازان متوجه شدند که فولاد بهترین فلز برای ساخت کشتی است. به همین دلیل یکی از مهم ترین نکات در کشتی سازی استفاده از فولاد می باشد.

البته فولادی که برای سخت کشتی استفاده می شود باید دارای ویژگی های منحصر به فردی باشد که از جمله این ویژگی ها می توان به انعطاف پذیری بالا، مقاومت و دوام زیاد، مقاوت بسیار در برابر عواملی همچون، زنگ زدگی، خوردگی، حرارت، آتش سوزی و.... اشاره نمود. بنابراین کارخانه های کشتی سازی باید در انتخاب فولاد دقت بالایی داشته باشند و فولاد مناسب برای ساخت کشتی را از مراکز معتبر همچون شرکت همکارآهن خریداری نمایند.

بازیافت کشتی ها:

همان طور که می دانید صنایع مختلف بر روی طبیعت تاثیر مستقیمی خواهند داشت که صنعت کشتی سازی نیز از این قاعده مستثنی نیست. با توجه به این که در یک سال کشتی های بسیاری در دنیا ساخته می شوند، پس برخی از کشتی ها دیگر کارایی نداشته و از دور مصرف خارج می گردند. پس در این زمان تکلیف کشتی هایی که دیگر کارایی ندارند چیست؟ در این هنگام برخی از کارگاه های محلی یا ملی به بازیافت کشتی هایی که عمرشان تمام شده اند می پردازند. دقت داشته باشید که بازیافت کشتی ها بر روی حفظ محیط زیست اهمیت زیادی خواهد داشت. به گونه ایی که در حال حاظر کمیته محیط زیست دریایی در این راستا در حال نگارش و تدوین کنوانسیون بین المللی بازیافت کشتی ها، البته به صورت کاملا ایمن و مناسب می باشد.

سخن آخر:

ایران یکی از کشورهایی می باشد که در میان آب های جنوبی و شمالی قرار دارد و از سمت جنوب در یک موقعیت استراژیکی قرار گرفته است که به آب های آزاد دسترسی دارد. در نتیجه این موضوع یک فرصت استثنایی را جهت توسعه صنایع دریایی ایجاد نموده است. امروزه با توسعه صنعت کشتی سازی توانسته ایم تا حد زیادی از این فرصت طلایی استفاده نماییم.

در واقع کشور ایران بیش از نیم قرن است که در صنعت کشتی سازی و صنایع دریایی فعالیت دارد. در نتیجه موفق گریده است با افزایش دانش فنی و حرفه ای خود به طراحی و ساخت انواع کشتی های نفت کش و اقیانوس پیما ها بپردازد. همچنین ایران تجربه تعمیر انواع شناور های غول پیکر که قابلیت حمل بالای بار را دارند در خارج و داخل به دست آورده است.

صنعت ساخت کشتی را می توان یک صنعت بزرگ دانست که رهاوردهای بسیاری برای کل کشور بخصوص شهر های جنوبی به همراه داشته است. از جمله مهم ترین رهاورد های این صنعت می توان به افزایش ارز آوری و تولید بیشتر ثروت اشاره کرد.